پژوهش های تاریخی

مقاله پژوهشی

بازخوانی روایت آزادسازی هرمز با تکیه بر متون تاریخی به زبان فارسی

حمید اسدپور؛ علی اکبر کجباف؛ حسین اسکندری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 1-16

https://doi.org/10.22108/jhr.2022.133280.2343

چکیده

یکی از موضوعات مهم دورۀ صفویه، چالش‌های آنان با بیگانگان در خلیج‌فارس، مانند پرتغالی‌هاست. تا پیش از ورود استعمارگران به خلیج‌فارس، این شاهراه مهم تجاری، محل مبادلات آزاد اقتصادی و کانونی برای مبادلات ... بیشتر یکی از موضوعات مهم دورۀ صفویه، چالش‌های آنان با بیگانگان در خلیج‌فارس، مانند پرتغالی‌هاست. تا پیش از ورود استعمارگران به خلیج‌فارس، این شاهراه مهم تجاری، محل مبادلات آزاد اقتصادی و کانونی برای مبادلات تجاری اقوام و ملل مختلف بود. تسلط پرتغالی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بر خلیج‌فارس، باعث رکود حیات اقتصادی و اجتماعی اهالی این منطقه و از بین رفتن تجارت آزاد شد. سلطۀ پرتغالی‌ها که بیش از یک قرن به طول انجامید، سرانجام در زمان شاه‌عباس اول خاتمه داده شد. یکی از مسائل مهم در خاتمه‌بخشیدن به تسلط پرتغالی‌ها بر این نواحی و به‌ویژه دربارۀ جزیرۀ هرمز، نقش بریتانیاست که از سوی برخی مورخان غربی، بسیار مبالغه‌آمیز مطرح شده است. این مسئله به صورتی است که برخی مورخان حضور نیروهای بریتانیا را در این نبردها، مهم‌ترین عامل شکست پرتغالی‌ها قلمداد کرده‌اند. این پژوهش، بازخوانی و تحلیل این پیش‌فرض، با اتکا به روایات ایرانی است. سؤال اساسی آن است که کیفیت و نقش نیروهای بریتانیایی و ایرانی در آزادسازی هرمز، در روایات و متون مهم فارسی مربوط به این نبرد چگونه مطرح شده است؟ به نظر می‌رسد که با توجه به متون تاریخی فارسی و به‌ویژه آثار منظوم، نقش و اثرگذاری نیروهای ایرانی در آزادسازی هرمز بسیار بیشتر از انگلیسی‌ها بوده است. در این پژوهش با روش تحلیلیـ توصیفی، این موضوع بررسی شده است.

مقاله پژوهشی

بررسی و تبیین تغییرات کلانترهای طایفۀ جاوید ایل ممسنی در دورۀ قاجار با تکیه بر اسناد نویافتۀ محلی و سنگ‌نگاره‌های گورستانی

عارف اسحاقی؛ علی اکبر جعفری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 17-50

https://doi.org/10.22108/jhr.2023.134211.2378

چکیده

طایفۀ جاوید، از طوایف چهارگانۀ اتحادیۀ لُر ممسنی فارس است. نظام کلانتری بین آنها، که وظیفۀ آن رهبری، انسجام و معاضدت عامۀ مردم در تحولات سیاسی-اجتماعی بوده است، به‌نوعی سبک مدیریت ایلی را در این اتحادیه ... بیشتر

نقد و بررسی تحلیلی نظریه کرد بودن لرها

فریدون الهیاری؛ اصغر فروغی؛ عزت الله عبداللهی نوروزی

دوره 3، شماره 3 ، دی 1390، ، صفحه 1-14

چکیده

قوم لر یکی از اقوام ریشه‌دار و اصیل ایرانی است که در مناطق وسیعی از غرب ایران تا منتهی الیه دامنه‌های جنوبی زاگرس پراکنده است. پیش از آنکه قلمرو کنونی لرها به تصرف آریایی‌‌ها درآید، اقوام باستانی ، ... بیشتر

زمینه‌‌های «عرب شدن» مصر در صدر اسلام (21 تا 64 هجری)

فیروز آزادی؛ سید اصغر محمودابادی

دوره 3، شماره 4 ، اسفند 1390، ، صفحه 31-50

چکیده

عرب شدن مردم مصر، یکی از موضوعات پژوهشی در تاریخ صدر اسلام است. مصریان که از تسلط سیاسی و فرهنگی بیزانسی‌ها ناخورسند بودند، هنگام ورود اعراب در برابر آنها ایستادگی نکردند و والیان مصر که از طرف خلفا برای ... بیشتر

آیین احترام در زمان هخامنشیان و ساسانیان

بهزاد معینی سام

دوره 4، شماره 2 ، شهریور 1391، ، صفحه 99-118

چکیده

در تمدنهای دوران باستان، باورهای مردمان دربارة خدایان و شاهان و چگونگی انجام مناسک و آیینها از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. یکی از آیینهای تمدنهای خاورمیانه باستان که در ارتباط با آن، مراسم ... بیشتر

اخلاق، عادات و رسوم ایرانیان از نگاه مأموران انگلیسی عصر ناصری

شهاب شهیدانی؛ کبری مهدی نسب

دوره 10، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 153-178

https://doi.org/10.22108/jhr.2017.100466

چکیده

در دورﮤ قاجار، ایران به‌علت داشتن موقعیت استراتژیکی در کانون توجه روسیه و دول غربی، به‌ویژه انگلستان، بود. در عصر قاجار انگلیس با اهداف استعماری، ایران را از هر لحاظ زیر نظر داشت. در زمان ناصرالدین‌شاه ... بیشتر در دورﮤ قاجار، ایران به‌علت داشتن موقعیت استراتژیکی در کانون توجه روسیه و دول غربی، به‌ویژه انگلستان، بود. در عصر قاجار انگلیس با اهداف استعماری، ایران را از هر لحاظ زیر نظر داشت. در زمان ناصرالدین‌شاه که بسیاری از سفرای خارجی با اهداف سیاسی‌اقتصادی در ایران مأموریت داشتند، انگلستان نیز سفرای متعددی رواﻧﮥ ایران کرد. مأموران انگلیسی ضمن انجام وظایف سیاسی محول‌شده در راستای منافع دولت خود، بادقت تمام دیگر جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ایران را بررسی می‌کردند. مأموران انگلیسی از کنجکاوی و علاقه به فرهنگ ایرانی فارغ نبودند؛ اما برای کسب بهترین امتیازها از دولت ایران، به شناخت کافی از اخلاق و آداب و صفات ایرانیان نیاز داشتند. بنابراین بیشترِ آنها پس از حضور در ایران، در راستای انجام خدمات سیاسی، مشاهده‌ها و گزارش‌های خـود را از ویژگی‌ها و آداب و اخلاق عوام و خواص مردم ایران برای دولت متبوع خود مکتوب می‌کردند. درواقع پژوهش حاضر پاسخی است به این پرسش که مأموران سیاسی انگلستانِ عصر ناصری اخلاق و عادات ایرانیان را چگونه ترسیم کرده‌اند. هدف از این مقاله بررسی اخلاق و عادات ایرانیان از نگاه مأموران سیاسی انگلیسی عصر ناصری است که با روش توصیفی‌تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای نگاشته شده است.

مروری بر تاریخچه مشکلات ایجاد قرنطینه در ایران در دوره ناصرالدین شاه (1264 -1313 هـ .ق/1847 -1896م)

مرتضی دهقان نژاد؛ مسعود کثیری

دوره 2، شماره 4 ، بهمن 1389، ، صفحه 1-14

چکیده

یکی از مهم‌ترین عوامل عقب ماندگی ایران عصر قاجار از دولت‌های اروپایی را باید کمبود جمعیت و خالی بودن بخش اعظم این کشور از جمعیت دانست که دلیل عمدة آن وجود بیماری‌های همه‌گیر مانند طاعون و وبا بود. شیوع ... بیشتر یکی از مهم‌ترین عوامل عقب ماندگی ایران عصر قاجار از دولت‌های اروپایی را باید کمبود جمعیت و خالی بودن بخش اعظم این کشور از جمعیت دانست که دلیل عمدة آن وجود بیماری‌های همه‌گیر مانند طاعون و وبا بود. شیوع آنها بیشتر به واسطة عدم کنترل به موقع به وسیلة تدابیری از جمله ایجاد قرنطینه بود. قرنطینه به عنوان یکی از راه‌های جلوگیری از شیوع بیماری همواره از قدیم مورد توجه تمامی کشور‌های پیشرفته بوده است. در ایران هم از گذشته با قرنطینه آشنا بوده‌اند؛ ولی هیچ‌گاه اصول آن به صورت علمی، مؤثر و کارآمد اجرا نشده بود که دلایل مختلفی داشت. در این میان، دو کشور روسیه و انگلیس به دلایل گوناگون مایل به ایجاد قرنطینه در مرزهای ایران، به خصوص در بنادر خلیج فارس، بودند. حجم فراوان مبادلات تجاری بین ایران و انگلیس و هم‌مرزی ایران با کشور هندوستان، که مهم‌ترین کانون اقتصادی بریتانیا در آن زمان بود، از جمله دلایل علاقة این کشور به ایجاد قرنطینه و جلوگیری از شیوع بیماری‌های همه‌گیر در بنادر جنوبی ایران بود. روسیه نیز علاقه‌مند بود که در مرزهای خراسان و هندوستان با ایجاد قرنطینه بر اوضاع کنترل داشته باشد. در این مقاله سعی بر این است که ضمن تعریف قرنطینه، به صورت گذرا به تاریخچه و لزوم ایجاد آن در ایران پرداخته شود و سپس با تکیه بر اسناد و منابع، مشکلاتی که بر سر راه اجرای آن وجود داشت بررسی گردد. در قسمت پایانی این نوشتار، اقدامات ایران و انگلیس در راستای ایجاد قرنطینه در بنادر جنوبی ایران بررسی خواهد شد.

مقاله پژوهشی

مقاومت در برابر سیاست رفع حجاب دولت رضاشاه- مطالعه موردی: عدم همراهی قشر متوسط جدید آذربایجان

جعفر قلی پور؛ غلامعلی پاشازاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 دی 1401

https://doi.org/10.22108/jhr.2022.134210.2379

چکیده

مقاله حاضر به بررسی مقاومت‌های شکل گرفته در برابر سیاست منع حجاب در دوره رضاشاه می‌پردازد و به صورت موردی نارضایتی و عدم همراهی قشر متوسط جدید شاغل در ایالت آذربایجان دوره رضاشاه پهلوی با را مطالعه ... بیشتر مقاله حاضر به بررسی مقاومت‌های شکل گرفته در برابر سیاست منع حجاب در دوره رضاشاه می‌پردازد و به صورت موردی نارضایتی و عدم همراهی قشر متوسط جدید شاغل در ایالت آذربایجان دوره رضاشاه پهلوی با را مطالعه می‌کند. ضرورت مطالعات این چنینی، ناظر بر اهمیت طراحی نوع سیاست‌های‌ دولت و نظام سیاسی در عرصه‌های فرهنگی جامعه و به ویژه مناطق قومی کشور و اتخاذ استراتژی‌های پیشبرد آن‌هاست. رویکرد این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و از شواهد برگرفته از مطالعه اسناد تاریخی برجای مانده از آن دوره، برای تحلیل دلایل مقاومت یکی از عاملان اجتماعی موثر در فرایند منع حجاب استفاده شده است. هدف از این مطالعه، یافتن پاسخ به این پرسش است که چه عواملی زمینه را برای عدم همراهی کارکنان و ماموران دولتی آذربایجان در اجرای سیاست منع حجاب در این منطقه قومی فراهم نمود؟ نتایج بدست آمده نشانگر آن است که عوامل و مولفه‌های مختلفی به شکل‌گیری مقاومت مردم و اقشار مختلف منطقه آذربایجان از جمله قشر متوسط جدید آن در برابر تغییر یاد‌شده انجامید که از جمله آن‌ها می‌توان به: تلقی تضاد آن طرح با فرهنگ جاری، فقدان باور نیاز به اجرای آن،کوتاهی در ایجاد همخوانی بین رفع حجاب زنان آذربایجان با هنجارها، ارزش‌ها و عناصر فرهنگ بومی و محلی مردم، بی‌اعتنایی کارگزاران دولتی به هنجارها و عناصر فرهنگ بومی و محلی مردم، بهره‌گیری از شیوه‌های تبلیغی و ترویجی مختلف جهت اشاعه منع حجاب در بین اقشار مردم آذربایجان بدون فراهم ساختن زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی لازم، اصرار دولت برای پیشبرد سیاست منع حجاب با توسل به الزام و اجبار و...، اشاره کرد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

اعتبارسنجی گزارش‌ کشتی گرفتن پیامبر(ص) با رکانه بن عبد یزید و معجزه حرکت درخت در منابع اسلامی

سید مهدی لطفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 دی 1401

https://doi.org/10.22108/jhr.2022.134074.2372

چکیده

بر پایه گزارش ابن اسحاق(150-151ق) ، پیامبر(ص) به هدف دعوت فردی بنام رکانه بن عبدیزید به اسلام با وی کشتی گرفته و امر کرده‌اند تا درختی به سوی آنان آمده و بجای خویش برگردد. دو واقعه متوالی کشتی گرفتن و حرکت درخت ... بیشتر بر پایه گزارش ابن اسحاق(150-151ق) ، پیامبر(ص) به هدف دعوت فردی بنام رکانه بن عبدیزید به اسلام با وی کشتی گرفته و امر کرده‌اند تا درختی به سوی آنان آمده و بجای خویش برگردد. دو واقعه متوالی کشتی گرفتن و حرکت درخت در گزارش ابن اسحاق(150-151ق) ، در منابع تاریخی و حدیثی در قالب دو روایت مستقل کشتی گرفتن و معجزه حرکت درخت نقل شده است. افزون بر اختلاف منابع در نحوه نقل دو واقعه، صحت و اعتبار این گزارش‌ها نیز نیازمند تأمل و بررسی است. مقاله حاضر ضمن اعتبارسنجی سندی و بررسی تبار گزارش‌ها، بر رصد تغییرات متنی و تحلیل آنها و مقایسه متون با یکدیگر تمرکز کرده است؛ تا علاوه بر شناسایی مصدر اصلی گزارش‌ها، اصالت و اعتبار آنها را نیز روشن سازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که گزارش‌‌های موجود از واقعه کشتی گرفتن و حرکت درخت، دچار اضطراب متنی هستند و از نظر زمان، اهداف و اشخاص مؤثر در گزارش، در تعارض با یکدیگر قرار دارند. نتایج تاریخ‌گذاری گزارش‌ها نیز حاکی از آن است که گزارش‌ ابن اسحاق(150-151ق) به عنوان قدیمی‌ترین نسخه در دسترس از این واقعه که دو موضوع کشتی گرفتن و معجزه حرکت درخت را در خود جای داده، مصدر دیگر گزارش‌های بعدی بوده است. از آنجا که گزارش ابن اسحاق(150-151ق) از نظر انتساب، مخدوش و از نظر ساختار متنی نیز فاقد ملاک‌های معتبر است؛ گزارش‌های مبتنی بر آن نیز فاقد اعتبار محسوب می‌شوند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تبیین و تحلیل سیر ارتباط علمی دانشمندان اصفهان و نیشابوراز سده سوم تا هفتم هجری با تاکید بر علم حدیث و قرائت

مریم پروی نیان؛ اصغر منتظرالقائم؛ علی اکبر عباسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 بهمن 1401

https://doi.org/10.22108/jhr.2022.134360.2387

چکیده

تعامل علمی در تمدن اسلامی زمینه بالندگی مراکز علمی و رشته‌های مختلف علوم را فراهم کرد. نیشابور به‌عنوان یکی از مراکز مهم علمی جهان اسلام به خصوص در زمینه دانش حدیث و با داشتن امتیازات ویژه در جذب عالمان ... بیشتر تعامل علمی در تمدن اسلامی زمینه بالندگی مراکز علمی و رشته‌های مختلف علوم را فراهم کرد. نیشابور به‌عنوان یکی از مراکز مهم علمی جهان اسلام به خصوص در زمینه دانش حدیث و با داشتن امتیازات ویژه در جذب عالمان اصفهان به نیشابور موفق بود. تعداد این عالمان و محدثان اصفهانی در نیشابور در قرن چهارم و پنجم به دلیل شرایط نیشابور به هفتاد نفر رسید. شماری از عالمان نیشابور نیز در اصفهان حضور یافتند. برخی از عالمان و محدثان اصفهان به خصوص کسانی که مذهب شافعی داشتند با سفر به نیشابور بر جریان حدیثی نیشابور تاثیرگذار شدند و جزو مشایخ محدثان مشهور نیشابور قرار گرفتند. این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی و تحلیلی این سوال را بررسی کند چه عاملی در تعامل محدثان و عالمان نیشابور و اصفهان در قرن چهارم و پنجم موثر بود؟ چگونه محدثان اصفهان در دانش حدیثی نیشابور تاتیر گذاشتند؟ محدثان اصفهان به دلیل رونق مذهب شافعی در نیشابور و امتیازاتی که برای پیروان مذهب شافعی فراهم بود در قرن چهارم و پنجم به نیشابور سفر کردند و به تعامل علمی با محدثان نیشابور پرداختند. همچنین برخی محدثان اصفهان با حضور در نیشابور جزو مشایخ و اساتید محدثان بزرگ و مشهور شافعی مذهب نیشابور شدند و دستاورد این تعامل وجود روایات محدثان اصفهانی در تالیفات محدثان مشهور نیشابوری بود که به طور محسوسی در تالیفات محدثان مشهور نیشابور به چشم می‌خورد.

مشاهده مقاله

پژوهش های تاریخی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

بازخوانی روایت آزادسازی هرمز با تکیه بر متون تاریخی به زبان فارسی

چکیده

بررسی و تبیین تغییرات کلانترهای طایفۀ جاوید ایل ممسنی در دورۀ قاجار با تکیه بر اسناد نویافتۀ محلی و سنگ‌نگاره‌های گورستانی

چکیده

نقد و بررسی تحلیلی نظریه کرد بودن لرها

چکیده

زمینه‌‌های «عرب شدن» مصر در صدر اسلام (21 تا 64 هجری)

چکیده

آیین احترام در زمان هخامنشیان و ساسانیان

چکیده

اخلاق، عادات و رسوم ایرانیان از نگاه مأموران انگلیسی عصر ناصری

چکیده

مروری بر تاریخچه مشکلات ایجاد قرنطینه در ایران در دوره ناصرالدین شاه (1264 -1313 هـ .ق/1847 -1896م)

چکیده

مقاومت در برابر سیاست رفع حجاب دولت رضاشاه- مطالعه موردی: عدم همراهی قشر متوسط جدید آذربایجان

چکیده

اعتبارسنجی گزارش‌ کشتی گرفتن پیامبر(ص) با رکانه بن عبد یزید و معجزه حرکت درخت در منابع اسلامی

چکیده

تبیین و تحلیل سیر ارتباط علمی دانشمندان اصفهان و نیشابوراز سده سوم تا هفتم هجری با تاکید بر علم حدیث و قرائت

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان