روابط و مناسبات حکومت صفویه با الکای هُورامان

نویسندگان

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

الکای هورامان یا به نقل از منابع عصر صفوی «اُورمان»، از جمله حکومت‌های محلی ناشناختۀ تاریخ ایران است که سابقۀ تشکیل آن به سال 393 ق/1003 م باز می‌گردد. سلاطین هورامان در دوران اوج قدرت خود، نواحی بین شهرزور تا نزدیک سنندج را زیر سلطه داشتند. با نگاه به نقش عثمانی‌ها و خاندان اردلان در این منطقه، روابط سلاطین این ناحیه با حکومت صفویه نیازمند تحلیل و بررسی است؟ پرسشی که این مقاله حول محور آن شکل گرفته، این است که چه عواملی باعث توجه حکومت صفوی به الکای هورامان و گسترش روابط با آن‌ها شد؟ این پژوهش با تکیه بر داده‌های منابع تاریخی و رقم‌های حکومتی و با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی نوشته شده است. پژوهش می‌کوشد نشان دهد که صفویان ضمن سپردن حکومت هورامان به حاکمان این ناحیه، به آن‌ها در مقابل خاندان اردلان در کردستان و بابان‌ها در سلیمانیه استقلال دادند و این‌گونه، در پی آن بودند تا با حمایت و نظارت مستقیم بر آن‌ها، از موقعیت ژئوپلتیکی ناحیه هورامان در مقابله با عثمانی‌ها استفاده کنند؛ همچنین آن‌ها را رقیبی برای خاندان اردلان قرار دهند که روابط پنهانی‌شان با بابان‌های سلیمانیه، صفویان را به طور کامل به آن‌ها بی‌اعتماد کرده بود. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Safavid’s relationship with Hawraman’s Olka

نویسندگان [English]

  • mazhar advay
  • boshra delrish
University
چکیده [English]

Abstract Hawraman’s Olka or “Orman” quoting from Safavid age sources is one of the local governments of Iran’s unknown history that its formation record dates back to 393 lunar year. Hawraman kings in the climax of their power ruled the regions between Shahrezour and neighboring Sanandaj. It’s necessary to analyze the relationship of this region’s kings with Safavid government regarding the role of Ottoman and Ardalan dynasty in it. The question that this survey forms around is what factors caused the attention and developing Safavid government relationships with Hawraman’s Olka. This survey, emphasizing the historical data sources and government digits and using descriptive- analytic method tries to show that Safavid coinciding with donating the Hawraman government to this region’s governors and giving independence to them against Ardalan dynasty and Solaymanya Babans, intended to use the geopolitical situation of Hawraman region against Ottoman and placing them as the rivals of Ardalan dynasty which their hidden relationship with Solaymanya Babans, made Safavid completely unreliable toward them, through direct support and control over them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Hawrama
  • Safavid
  • Ardalan
  • Olka
  • Ottoman
  • Kurdistan
. اردلان، خسرو بن محمد بن منوچهر، (2536)، لب‌التواریخ، تهران: کانون خانوادگی اردلان.
. اردلان، شیرین، (1387)، خاندان کرد اردلان در تلاقی امپراطوری‌های ایران و عثمانی، ترجمۀ مرتضی اردلان، تهران: تاریخ ایران.
. اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف، (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، محقق و مصحح رسول جعفریان، قم: دلیل.
. افوشته‌ای، محمود بن هدایت‌الله، (1373)، نقاوةالآثار، به اهتمام احسان اشراقی، چ۲، تهران: علمی و فرهنگی.
. الحسینی القمی، قاضی احمد بن شرف‌الدین الحسین، (1383)، خلاصة‌التواریخ، محقق و مصحح احسان اشراقی، چ۲، تهران: دانشگاه تهران.
. الئاریوس، آدام، (1369)، سفرنامۀ اولئاریوس، ج2، ترجمۀ حسین کردبچه، تهران: هیرمند.
. بابانی، عبدالقادر بن رستم، (1392)، سیرالاکراد در تاریخ و جغرافیای کردستان، به کوشش محمدرئوف توکلی، چ۳، تهران: توکلی.
. بیات، کاوه، (1389)، کردها و فرقۀ دموکرات آذربایجان، گزارش‌هایی از کنسولگری آمریکا در تبریز دی 1323 - اسفند 1325، تهران: پردیس دانش و شیراز.
. ترکمان منشی، اسکندربیگ، (1377)، تاریخ عالم آرای عباسی، ج3، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، چ۳، تهران: دنیای کتاب.
. خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم، (1368)، خلاصة‌السیر تاریخ روزگار شاه صفی، تهران: علمی.
رزم‌آرا، علی، (1320)، جغرافیای نظامی کردستان، بی‌جا: بی‌نا.
. رهربرن، کلاوس میشائیل، (1349)، نظام ایالات در دورۀ صفویه، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
. سلطانی، محمدعلی، (1376 - 1377)، قیام و نهضت علویان زاگرس یا تاریخ تحلیلی اهل حق، ج2، کرمانشاه: سها.
. سنندجی (فخرالکتاب)، میرزاشکرالله، (1375)، تحفۀ ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، مقابله، تصحیح، حواشی و تعلیقات حشمت‌الله طیبی، تهران: امیرکبیر.
. سوانح‌نگار تفرشی، ابوالمفاخر بن فضل‌الله الحسینی، (1388)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام‌نژاد، تهران: میراث مکتوب.
‌. شاردن، سرژان، (1372)، سفرنامۀ شاردن، ج3، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران: توس.
. ‌---------، (1345)، سفرنامۀ شاردن، ج4، ترجمۀ محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
. فلسفی، نصرالله، (1369)، زندگی شاه عباس اول، ج5، تهران: علمی.
. قاضی، ملامحمدشریف، (1379، 1387)، زبدةالتواریخ سنندجی در تاریخ کردستان، به کوشش محمدرئوف توکلی، تهران: توکلی.
. قزوینی اصفهانی، محمدیوسف واله، (1382)، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس، چ۲، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
. قلی شاملو، ولی‌قلی بن داود، (1371)، قصص‌الخاقانی، ج2، تصحیح سیدحسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
. کردستانی، مستوره، (1332)، تاریخ اردلان، با مقدمه و تصحیح و تحشیه ناصر آزادپور، کرمانشاهان: چاپخانۀ بهرامی.
. کینان، درک، (1376)، کردها و کردستان؛ مختصر تاریخ کرد، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
. گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی، (1369 - 1370)، ج5، تهران: واحد نشر اسناد، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
. مردوخ کردستانی، شیخ محمد، (1351)، تاریخ کرد و کردستان، ج2، سنندج: کتابفروشی غریقی.
. منجم، ملاجلال‌الدین، (1366)، تاریخ عباسی، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران: وحید.
مهندس‌باشی (مشیرالدوله)، میرزا سیدجعفر‌خان، (1348)، رسالۀ تحقیقات سرحدیه، به اهتمام محمد مشیری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
. میرزاسمیعا، محمدسمیع، (1368)، تذکرةالملوک، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر.
. مینورسکی، ولادیمیر، (1368)، سازمان اداری حکومت صفوی؛ تحقیقات و حواشی و تعلیقات مینورسکی بر تذکرةالملوک، ترجمه مسعود رجب‌نیا، با حواشی محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر.
نصرالله‌خان، مهندس، نسخۀ خطی تحدید مرز مریوان، (مشهد - رضوی ش: 5442)/ نستعلیق/ 1296/ [الفبا ف: 106].
. نصیری، محمدابراهیم بن زین‌العابدین، (1373)، دستور شهریاران، محقق و مصحح محمدنادر نصیری مقدم، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.
. نوایی، عبدالحسین، (1360)، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1038 تا 1105ق همراه با یادداشت‌های تفصیلی، چ۲، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
. وقایع‌نگار کردستانی، علی‌اکبر، (1384)، حدیقۀ ناصریه و مرآت‌المظفر در جغرافیا و تاریخ کردستان، به کوشش محمدرئوف توکلی، تهران: توکلی.
. وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر، (1383)، تاریخ جهان‌آرای عباسی، محقق و مصحح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
. هدایت، رضاقلی‌خان، (1373)، فهرس‌التواریخ، محقق و مصحح عبدالحسین نوای و میرهاشم مدرس، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
. هورامی (شیدا)، ملاعبدالله، (1386)، تاریخ هورامان، تدوین و گردآوری مظفر بهمن سلطانی هورامی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نادر کریمیان سردشتی، تهران: احسان.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، (1364)، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر.
 
ب. مقاله
. کجباف، علی‌اکبر و دیگران، (بهار1390)، بررسی روابط سیاسی والی‌نشینان اردلان با حکومت صفویه، پژوهش‌های تاریخی، دورۀ جدید، س۳، ش۱ (پیاپی 9)، ص109 تا 126.
. نوری، فریدون و دیگران، (پاییز1390)، چگونگی گرایش والیان اردلان کرد اردلان به تشیع از صفویه تا قاجاریه (1025 – 1284ق)، فصلنامۀ شیعه‌شناسی، س۹، ش35، ص171 تا 186.
 
ج. رقم
. رقم اول: شاه سلیمان صفوی در شعبان 1100 ق/1689 م، برای یکی از حاکمان هورامان در 6 خط صادر کرده است؛
. رقم دوم: شاه سلیمان صفوی در جمادی‌الثانی 1103 ق/1692 م، برای قاسم سلطان در 7 خط صادر کرده است؛
. رقم سوم: شاه سلطان حسین صفوی در سال 1134 ق/1722 م، برای اسماعیل سلطان پسر قاسم سلطان در 14 خط صادر کرده است.