بررسی جایگاه اقتصادی عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانی در دوره صفوی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی

2 دانشگاه تبریز

چکیده

در این پژوهش تلاش شده است جایگاه اقتصادی عتبات عالیات میان دو دولت صفویه و عثمانی بررسی شده و بازتاب آن در روابط سیاسی دو کشور ایران و عثمانی ارزیابی شود. در این مقوله درباره سه رکن اساسی بحث شده است: 1. زیارت عتبات (زوار)؛ 2. موقوفات؛ 3. دفن اموات. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در این دوران تسلط بر منطقه عراق، به ویژه عتبات عالیات و دستیابی به منافع اقتصادی آن، از جمله مباحث مهم برای دو دولت صفویه و عثمانی بود. چنان‌که ورود زائران ایرانی به اماکن مقدس عراق با رونق بازار، ایجاد کسب و کار، گسترش تجارت، رونق کاروانسراها و راهداری­ها و رفع بیکاری همراه بود. در این وضعیت، ورود انبوه زوار نوعی «صادرات نامرئی» برای عراق بود که می‌توانست در رفع مشکلات اقتصادی مردم عراق کمک کند. در این میان، موقوفات و نذور سلاطین صفوی و عثمانی و زوار شیعه در عتبات عالیات، بر اهمیت اقتصادی این منطقه می‌افزود و رونق اقتصادی منطقه را موجب می‌شد. درآمد اقتصادی دیگری که این منطقه برای دو دولت عثمانی و صفوی داشت، دریافت وجوه متعدد برای کفن و دفن اموات و قیمت هنگفت زمین در آنجا بود. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Atabat Aliyat, The Safavids, Ottomans, Pilgrims, Shah Abbas.

نویسندگان [English]

  • hadi bayati 1
  • Mohammad hasan raznahan 1
  • reza dahghani 2
1 University
2 University
چکیده [English]

In This Study, We Have Tried Economic Status Holy Shrines, Between Iran And Ottoman Review And Reflection On Political Relations Between The Two Countries Evaluated The Safavids And The Ottomans. In This Article We Talk About Three Pillars: 1. Pilgrimage Shrines (Pilgrims) 2. Endowment 3. The Burial Of The Dead. Accordingly, The Findings Suggest That In This Era Of Domination Of The Region, Especially Iraq, The Atabat Aliyat And The Pursuit Of Economic Interests, Including Important Issue For The Government Was The Safavid And Ottoman. If Iranian Pilgrims To Holy Sites In Iraq, Boom, Business Creation, Business Development, Prosperity And The Elimination Of Unemployment Was Caravanserais And Toll. The Massive Arrival Of Pilgrims This Kind Of "Invisible Exports" To Iraq, Which Could Help To Solve The Economic Problems Of The Iraqi People. The Safavid And Ottoman Sultans Endowments And Offerings And Shiite Pilgrims On The Holy Places Of The Region's Economic Importance And Economically Flourishing Area Was Added. Other Economic Income Of The Region To The Ottoman And Safavid, The Multiple Funds, For Burial Of The Dead And The High Price Of Land In The Holy Shrines.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Atabat Aliyat
  • The Safavids
  • Ottomans
  • Pilgrims
  • Shah Abbas
. ابن‌القولویه القمی، ابی‌القاسم جعفر بن محمد بن جعفر، (۱۳۸۴)، کامل الزیارات، ترجمه سیدمحمدجواد ذهنی، تهران: پیام حق. 1384.
. احمدی، نزهت، (۱۳۹۰)، در باب اوقاف صفوی، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شواری اسلامی.
. اعتمادالسلطنه، (۱۳۶۴)، مرآة‌البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران.
. برن، رهر، (۱۳۵۷)، نظام ایالات دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: کتاب.
. بیانی، خانبابا، (۱۳۵۳)، تاریخ نظامی ایران دوره صفویه، تهران: ارتشتاران.
. ترکمان، اسکندربیک، (۱۳۵۰)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، 3ج، تهران: گلشن.
. -------------، (۱۳۷۱)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
. جعفریان، رسول، (۱۳۷۳)، میراث اسلامی ایران، ج3، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
. -----------، (۱۳۷۹)، صفویه در عرصه دین و فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
. الحسینی‌القمی، احمد بن شرف‌الدین الحسین، (۱۳۵۹)، خلاصة‌التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
. دوری، عبدالعزیز، (۱۳۷۵)، بغداد چند مقاله در تاریخ و جغرافیای تاریخی، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران: آزاد.
. ریاحی، محمدامین، (۱۳۶۸)، سفارتنامه‌های ایران، تهران: توس.
. سیوری، راجر، (۱۳۷۴)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزیان، تهران: مرکز.
. شاملو، ولی‌قلی‌خان، (۱۳۷۱)، قصص‌الخاقانی، تصحیح و پاورقی سیدحسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
. شاو، استنفورد جی، (۱۳۷۰)، امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
. العزاوی، عباس، (۱۹۳۹)، تاریخ العراق بین احتلالین، 7ج، بغداد: مطبعه الفضیحه الاهلیه.
. غفاری قزوینی، قاضی احمد، (۱۳۴۳)، تاریخ جهان‌آرا، تهران: حافظ.
. فلسفی، نصرالله، (۱۳۵۳)، تاریخ زندگانی شاه عباس اول، تهران: دانشگاه تهران.
. قایا، دیلک، (۲۰۰۸)، کربلاء فی الارشیف العثمانی (1840- 1876)، ترجمه عن‌التزکیه و حازم سعید منتصر و مصطفی زهران، بیروت: الدار العربیه للموسوعات.
. لانگریک، استیون همزلی، (۱۳۷۸)، تاریخ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی عراق 1950- 1900، ترجمه اسدالله توکلی و محمدرضا مصباحی، مشهد: آستان مقدس رضوی.
لباف، زهیر، (۱۳۵۴)، عراق و روابط آن با ایران، تهران: علمی.
. متی، رودلف، (۱۳۸۷)، اقتصاد و سیاست خارجی ایران عصر صفوی، ترجمه حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
. مشکوه‌السلطان، علی‌اکبر، (۱۳۷۶)، مشکوه‌المسافرین، تهران: میراث اسلامی ایران.
. منجم، ملاجلال، (۱۳۶۶)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران: وحید.
. نصرآبادی، محمدطاهر، (۱۳۷۸)، تذکره نصرآبادی، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
. نفیسی، فهدعبدالله، (۱۳۶۴)، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ترجمه کاظم چایچیان، تهران: امیرکبیر.
. نوایی، عبدالحسین، (۱۳۶۳)، اسناد و مکاتبات ایران از سال 1105- 1135 همراه با یادداشت‌های تفصیلی، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
واله اصفهانی، محمدیوسف، (۱۳۷۲)، خلدبرین، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: ادبی و تاریخی موقوفات.
. وردی، علی، (۱۳۶۹)، لمحات‌الاجتماع من تاریخ العراق، بغداد: مطبعه‌الارشاد.
. ورسی، محقق، (۱۳۷۵)، نجف اشرف در ادوار زمان، مشهد: محب.
. هدایت، رضاقلی‌خان، (۱۳۸۰)، روضه‌الصفا، تصحیح جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
. هدایتی، علی‌اصغر، (۱۳۴۶)، اقتصاد جمعیت؛ تحقیق در افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی ایران، تهران، دانشگاه تهران.
. یوسف جمالی، محمدکریم، (۱۳۸۵)، تاریخ تحولات ایران عصر صفوی؛ از شیخ صفی تا شاه عباس، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد.
 
ب. سفرنامه
. تاورنیه، ژان باتیست، (۱۳۶۶)، سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری، چ۲، اصفهان: تأیید.
. دلاواله، پیترو، (۱۳۴۸)، سفرنامه، ترجمه شعاع‌الدین شفا، ج1، تهران: کتاب.
. سانسون، (۱۳۷۴)، سفرنامه، ترجمه تقی تفضلی، تهران: ابن‌سینا.
. شاردن، ژان، (۱۳۴۵)، سفرنامه، ترجمه محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
. شرلی، آنتونی، (۱۳۶۲)، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، تهران: نگاه.
. فخرالملک، ابوالحسن‌خان، (۱۳۷۲)، سفرنامه، تصحیح محمدرضا عباسی، تهران: سازمان ملی اسناد ایران.
. کمپفر، انگلبرت، (۱۳۶۰)، سفرنامه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
. ناصرالدین شاه، (۱۳۷۲)، شهریار جاده‌ها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
 
ج. مقاله
. انصاری قمی، محمدرضا، (۱۳۷۳)، «موقوفات ایرانیان در عراق»، میراث جاویدان، س2، ش5، ص74 تا 82.
. آتش، صبری، (2010)، «نعش کشی به عتبات؛ رقابت ایران و عثمانی در عراق سده 19 میلادی»، ترجمه نازلی کامواری، ایران‌نامه، س26، ش۱، 2، ص512 تا 532.
. درینگیل، سلیم، (۱۳۸۴)، «مبارزه با تشیع در عراق در دوران عبدالحمید دوم»، نامه تاریخ پژوهان، ترجمه نصرالله صالحی، س1، ش2، ص21 تا 35.
. رحمانیان، داریوش و ثریا شهسواری، (پاییز۱۳۹۱)،‌ «جایگاه عتبات عالیات در مناسبات ایران و عثمانی عصر قاجار مطالعه موردی: زوار و حمل جنازه»، مطالعات تاریخ فرهنگی، س۴، ش13، ص1 تا 20.
. -----------------------، (بهار۱۳۹۱)، «مسئله اتباع ایرانی در عتبات عالیات بعد از معاهده ارزروم دوم و بازتاب آن در مناسبات ایران و عثمانی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، س3، ش11، ص۳۳ تا 52.
. قائدان، اصغر و دیگران، (تابستان1392)، «جایگاه حج در مناسبات اقتصادی ایران و عثمانی در عصر قاجار»، مطالعات تاریخ اسلام، س5، ش17، ص118 تا 142.
. کاظمی، مریم، (۱۳۸۹)، «نجف در عصر شاه عباس اول»، نامه تاریخ پژوهان، س۶، ش۲۱، ص21 تا 32.
. لیتواک، میر، (1384)، «بررسی جمعیت شناختی علمای نجف و کربلا در خلال سال‌های 1205- 1232 ه.ق»، فصلنامه شیعه‌شناسی، ترجمه نصرالله صالحی، س3، ش10، ص137 تا 185.
 
د. کتاب های لاتین و استانبولی
- Burrell, R. M, (1988), The 1904 Epidemic Of Cholera In Persia: Some Aspects Of Qajar Society, Bulletin of the School of Oriental and African Studies.
- Catinsaya, Gohkan, (2006), Ottoman Administration Of Iraq 1890- 1908, New York, Routledge.
- Floor, Willem, Patrick Clawson, (2000), Safavid Irans Search For Silver And Gold, International Journal Of Middle East Studies 32.
- Kılıç, Remzi, (2003), Osmanlılar Ile Safevîler Arasında Nasuh Paşa (1612) Ve Serav (1618) Antlaşmaları, Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Ve Bilim Dergisi, S. 2, Niğde.
- Pamuk, Sevket, (1999), Osmanli Imparatorlugunda Paranin Tarihi, Istanbul, Tarih Vakfi Yurt Yayinlari.
Sahillioglu, Halil, Darphane, Dia, S.8, (1993), Istanbul, Buyuksehir Belediyesi Kultur, A.S. Yayinlar.
-Sureyya, Faruki, (1995), Hacilar Ve Sultanlar, Tarih Vakfi Yayinlari, Istanbul.
Umit, Koc, (2009), 17 yy Dan Gunumuze Degisen Gumus Arzu Ve Yansimalari Uzerine Degerlendirme, Firat Universitesi Fen- Edebiyat Fakultesi Dergisi.
 - Yitzhak, Nakhash, (2003), The Shiism Of Iraq, Princeton, N.J. Princeton University Press