بررسی علل ضعف تاریخ‌نگاری در قلمرو سلجوقیان

نویسنده

پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، قزوین

چکیده

در ایران، تاریخ‌نگاری از هنگام شکل‌گیری تاکنون، فراز و فرودهای بسیاری را از سر گذرانده است. در این میان، برآمدن و فرو پاشیدن حکومت‌ها، در این فراز و فرودها نقش مهمی داشته است. به گونه‌ای که برآمدن حکومت‌های بزرگ و حتی محلی، باعث نگارش آثار تاریخ‌نگارانه با هدف جاودانه کردن و مشروعیت‌بخشی به آن حکومت‌ها می­شد. بی‌گمان با از میان رفتن این ضرورت، نگارش آثار تاریخ‌نگارانه نیز با رکود روبه‌رو می‌شد. با وجود این سخن، برآمدن حکومت سلجوقیان در ایران، رونق تاریخ‌نگاری و نگارش آثار تاریخ‌نگارانه چندانی را منجر نشد. تاکنون آنچه از تاریخ‌نگاری این دوره به دست آمده، شامل آثاری است که خارج از دربار سلجوقیان ایران و بدون حمایت آنان نوشته شده است. در واقع در این دوره، تاریخ‌نگاری با رونق چندانی مواجه نشد. توجه مقطعی سلجوقیان به تاریخ‌نگاری، باعث از میان رفتن معدود آثار نگارش یافته با حمایت آنان شد. امری که باعث شگفتی است و علل آن نیاز به بررسی دارد. از آنجا که تاکنون پژوهشی مستقل در این باره انجام نگرفته، این مقاله در پی آن است که به بررسی علل ضعف تاریخ‌نگاری در قلمرو سلجوقیان ایران بپردازد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Reasons of Historiography Weakness in Seljuk Territory

نویسنده [English]

  • َAmin Arian Rad
University
چکیده [English]

Historiography of Iran has considerably fluctuated from its advent. Indeed, fall and rise of governments have played a significant role in such fluctuation. In other words, the rise of great governments and even local ones led to the advent of historical texts in order to make such governments eternal and give them legitimacy. Undoubtedly, the writing of historical texts depended on such necessity. However, the foundation of Seljuk government in Iran did not led to the spreading of historiography. The available historical texts were produced out of territory of Seljuks and without of their support. In other words, historiography did not spread remarkably in this period. The remaining historical texts were disappeared due to lack of Seljuk consideration for them. Such amazing issue needs to be analyzed. The Present study tries to investigate the reasons of historiography weakness in Seljuk Empire in Iran. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historiography
  • Seljuk
  • Ibn Hasul
  • Malek nameh
. آئینه‌وند، صادق، (1364)، علم تاریخ در اسلام، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
. ابن‌ا‌ثیر، عزالدین، (1385)، تاریخ کامل، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج13، تهران: اساطیر.
. ابن‌بلخی، (1385)، فارس­نامه، تصحیح و تحشیه گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون، تهران: اساطیر.
. ابن­تغری بردی­الاتابکی، جمال­الدین ابی المحاسن یوسف، (1971)، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، تحقیق الدکتور ابراهیم علی طرخان، ج5، قاهره: وزاره الثقافه و الارشاد القومی، الموسسه المصریه.
. ابن­الجوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن محمد، (1992/1412)، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
. ابن­حسول، ابی­العلاء، (1940)، تفضیل الاتراک علی سائر الاجناد و مناقب الحضره العالیه السلطانیه، المقدمه بقلم عباس العزاوی، [آنکارا]: [تورک تاریخ کوورومو].
. ابن­خلدون، (1363)، العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتى، ج4، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
. ابن‌طقطقى، محمد بن على بن طباطبا، (1360)، تاریخ فخرى، ترجمه محمد وحید گلپایگانى، چ۲، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
. ابن‌العدیم، الصاحب کمال­الدین عمر بن احمد بن ابی جراده، (1988)، بغیه الطلب فی تاریخ حلب، حققه و قدّم له الدکتور سهیل زکار، الجزء الرابع و السادس، بیروت: دارلفکر.
. ابن‌فضلان، احمد، (2003)، رحله ابن فضلان الى بلاد الترک و الروس و الصقالبه، ابوظبى: دار السویدى.
. ابن­کثیر الدمشقی، ابو الفداء اسماعیل بن عمر، (1407/ 1986)، البدایة و النهایة، ج12، بیروت: دارالفکر.
. بیهقی، ابوالحسن، (1361)، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار و مقدمه محمد قزوینی، چ۳، تهران: کتابفروشی فروغی.
. بارتولد، و.و، (1352)، ترکستان‌نامه، ترجمه­ کریم کشاورز، ج1، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
. باسورث، کلیفورد ادموند، (1381)، «سهم ایرانیان در تاریخ‌نگاری دوره اسلامی پیش از حمله مغول» در: حضور ایرانیان در جهان اسلام، ریچارد هوانسیان و جورج صباغ، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، ص ۳۰۱ تا 324.
. بلعمی، ابوعلی، (1378)،  تاریخنامه طبری، تصحیح محمد روشن، ج1، چ۳، تهران: سروش.
. بنداری الاصفهانی، فتح بن علی بن محمد، (1318/1900)، تاریخ دوله آل سلجوق من انشاء الامام عمادالدین محمد بن محمد بن حامد الاصفهانی، مصر: شرکه طبع الکتب العربیه.
. بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین کاتب، (بی‌تا)، تاریخ مسعودی معروف به تاریخ بیهقی، با مقابله و تصحیح و حواشی و تعلیقات سعید نفیسی، ج1، تهران: کتابخانه سنائی.
. ثعالبی نیشابوری، ابومنصور عبدالملک بن محمدبن اسماعیل، (1368)، تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم)، پیشگفتار و ترجمه محمد فضائلی، تهران: نقره.
. حاجی ­خلیفه، مصطفی بن عبدالله، (بی‌تا)، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج2، بیروت: دارالحیاء التراث العربی.
حسینى منشى، محمد میرک­ بن ­مسعود. (1385)، ریاض الفردوس خانی‏، تصحیح ایرج افشار و فرشته صرافان‏، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
. الحنبلی الدمشقی، ابن العماد شهاب‌الدین ابوالفلاح عبدالحی بن احمد العکری، (1406/1986)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، ج6، دمشق – بیروت: دار ابن کثیر.
. جرفادقانی، ابوالشرف ناصح­ بن­ ظفر، (1374)، ترجمه تاریخ یمینی، به کوشش جعفر شعار، چ۳، تهران: علمی و فرهنگی.
. خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، (1355)، دستور الوزراء، تصحیح سعید نفیسى‏، چ۲، تهران: اقبال.
. ------------------------‏، (1380)، تاریخ حبیب السیر، ج2، چ۴، تهران: خیام.
. روزنتال، فرانتس، (1366)، تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمه­ اسدالله آزاد، ج1، چ۲، مشهد: آستان قدس رضوی.
. زریاب خویی، عباس، (1383)، «تاریخ­نگاری و فلسفه تاریخ ایران» (گفتگو با استاد فقید دکتر عباس زریاب خویی) در: گستره تاریخ، به کوشش مسعود رضوی، تهران: نشر هرمس، ص ۴۸ تا 29.. زرین‌کوب، عبدالحسین، (1383)، تاریخ ایران بعد از اسلام، چ۱۰، تهران: امیرکبیر.
. سخاوی، محمد بن عبدالرحمن بن محمد شمس‌الدین، (1407ق/ 1986م)، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّ اهل التاریخ، فرانز روزنتال، ترجمه الدکتور صالح العلی، بیروت: موسسه الرساله.
. صدرالدین حسینی، ابوالحسن على بن ناصر بن على، (1380)، زبدة التواریخ، اخبار الامراء و الملوک السلجوقیه‏، ترجمه رمضان على روح‌الهى‏، تصحیح محمد نورالدین‏، تهران: ایل شاهسون بغدادى‏.
. صدقی، ناصر، (1393)، تاریخ‌نگاری در ایران عصر سلجوقی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
. طوسی، خواجه نظام‌الملک، (1387)، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، چ۸، تهران: علمی و فرهنگی.
. عتبى، ابى نصر محمد بن عبد الجبار، (1424ق/ 2004م.)، الیمینی‏، تحقیق احسان ذنون الثامرى‏، بیروت‏: دارالطلیعة.
. علی بن احمد، (به انتخاب) (۱۳۷۹):  اختیارات شاهنامه؛ متنی گزیده از قرن پنجم هجری، تصحیح مصطفی جیحونی، محمد فشارکی، مشهد: آستان قدس رضوی، مرکز خراسان‌شناسی،
. القفطی، جمال‌الدین ابی الحسن علی بن یوسف، (1320ق.)، تاریخ الحکماء و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء، لیبسک: بی‌نا.
. قمی، حسن­ بن­ محمد بن ­حسن، (1385)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن على بن عبدالملک قمى‏، قم: کتابخانه بزرگ آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى‏.
. قنوات، عبدالرحیم، (1393)، تاریخ‌نگاری محلی در ایران در دوره اسلامی (تا سده هفتم)، تهران: سمت- پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
. گیب، هامیلتون آ.ر، (1368)، «تطور تاریخ‌نگاری در اسلام» در: تاریخ‌نگاری در اسلام، گیب و دیگران، ترجمه و تدوین: یعقوب آژند، تهران: گستره، ص ۹ تا 46.
. مافروخی اصفهانی، مفضل­ بن­ سعد، (1385)، ترجمه محاسن اصفهان، ترجمه حسین بن محمد آوی، گردآورنده عباس اقبال آشتیانی، اصفهان: سازمان فرهنگی شهرداری.
. ناشناس، (1383)، مجمل التواریخ و القصص، تصحیح ملک‌الشعراء بهار، ویراستار علی اصغر عبداللهی، تهران: دنیای کتاب.
. مستوفى‏، حمدالله، (1364)، تاریخ گزیده، مصحح عبدالحسین نوایی، چ۳، تهران: امیرکبیر.
. میثمی، جولی اسکات، (1391)، تاریخ‌نگاری فارسی (سامانیان، غزنویان، سلجوقیان)، ترجمه محمد دهقانی، تهران: ماهی.
. میرخواند، محمد بن خاوندشاه، (1380)، تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا، تصحیح جمشید کیان‌فر، ج4، تهران: اساطیر.
. نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر، (1351)، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تصحیح مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
. نیشابورى‏، خواجه امام ظهیرالدین، (1332)، سلجوقنامه‏، تصحیح میرزا اسماعیل افشار، تهران: گلاله خاور.
. والدمن، مریلین، (1375)، زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی، ترجمه­ منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران: تاریخ ایران.
. یاقوت حموی، یاقوت بن عبداله، (بی‌تا)، معجم الادباء، ج5، محقق احسان عباس، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
. یعقوبی، ابن واضح، (1362)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، ج1، تهران: علمی و فرهنگی.