بررسی تاریخی نقش‌آفرینی مسجدمدرسه‌ها در اصلاح و ارتقاء گفتمان دینی (نمونه پژوهشی تهران در دوره قاجار)

نویسندگان

1 جامعه المصطفی

2 دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

گفتمان مذهبی عهد قاجار متاثر از عوامل مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی از طرفی دچار نوعی عوام‌زدگی و شعارگرایی و از طرف دیگر، بیگانه با وضع جدید اجتماعی شده بود. در این میان، اماکن مذهبی در نگاهی کلی، با وجود تعدد و تنوع درخور تامل، چندان قادر به ایفای رسالت ذاتی خود در هدایت و اصلاح و ارتقاء گفتمانی جامع و مانع، در عرصه مذهبی نبودند؛ مگر مساجدی که در کنار کارکرد عبادی خود، فعالیت‌های علمی و آموزشی در قالب مدرسه علمیه را نیز برعهده گرفته بودند. این پژوهش با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی تحلیلی، درصدد پاسخ به این پرسش است که این اماکن چه سهمی در اصلاح و ارتقای گفتمان دینی تهران در دوره قاجار داشته‌اند. از نتایج این پژوهش، نقش‌آفرینی مسجدمدرسه‌ها در محورهایی همچون تقویت ابعاد علمی و استدلالی آموزه‌های دینی در بستر جامعه، آشنا شدن صاحبنظران و محصلان علوم دینی با نیازها و مطالبات اجتماعی، مستند شدن باورهای مذهبی، خرافه‌زدایی و صیانت از آموزه‌های دینی، پاسخگویی به سوالات و شبهه‌های دینی و نیز اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط‌های دینی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Investigation of Historical Role of Mosque Schools in Amendment and Improvement of Religious Discourse of Qajar Era (Case Study: Tehran during Qajar Era)

نویسندگان [English]

  • Ne'matollah Safari Forushani 1
  • hamed gharaati 2
1 Almstfy Alalmyh, Qom
2 University
چکیده [English]

The religious discourse of Qajar era can be considered not only as a slogan oriented and popular Phenomena but also as an unadaptable one with new social situation due to the social, political, cultural and religious reasons. Generally, the religious sites are incapable to perform their prime function in amendment and improvement of total discourse in religious context despite of their considerable quantity and variety except the mosques which fulfilled their educational activities in framework of theological schools beside their devotional function. The present essay endeavors to investigate the effects of such sites in amendment and improvement of Tehran's religious discourse during Qajar era based on library resources with analytical- descriptive approach. The outcome of research reveals the impact of mosque- Schools on affairs such as enhancement of educational and logical aspects of religious beliefs in the context of society, the awareness of scholars and theological students for social needs, avoidance of superstation, protection of religious beliefs, answering to religious questions and doubts and moderation...

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Discourse
  • Mosque Schools
  • Tehran
  • Qajar era

مراجع

. اعتمادالسلطنه، ‏محمد حسن‌ خان، (1357)، صدر التواریخ‏، محقق محمد مشیرى، چ۲، تهران: روز بهان.
. اعظام قدسی، حسن، (1379)، خاطرات من یا تاریخ صدساله ایران، تهران: کارنگ.
. الگار، حامد،‌ (1359)، نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، ترجمه ابوالقاسم سری، چ۲، تهران: توس.
الویری، محسن، (1388)، «مساجد الگوی جامعه دینی»، دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، مجموعه مقالات همایش توسعه محله‌ای (مساجد و محلات)، تهران: طرح نو.
. اولیویه، آنتوان گیوم، (1371ش)، سفرنامه اولیویه‏، ترجمه محمدطاهرمیرزا، محقق غلامرضا ورهرام‏، تهران: اطلاعات.
. براون، ادوارد گرانویل، (1381)، یک سال در میان ایرانیان، مترجم مانی صالحی علامه، تهران: ماه ریز.
. بنجامین، ساموئل گرین ویلر، (1363)، ایران و ایرانیان، تهران: گلبانگ.
. بلوشر، ویپرت، (1369)، سفرنامه بلوشر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
. بهزادفر، مصطفی، (1386)، هویت شهر؛ نگاهی به هویت شهر تهران، تهران: شهر.
. تنکابنی، محمد بن سلیمان، (1383)، قصص‌العلماء، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
. جهانگیرمیرزا، (1384)، تاریخ نو، محقق عباس اقبال‏، تهران: علم.
. حسام مظاهری، محسن، (1387)، رسانه شیعه؛ جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
. حسینی بلاغی، سیدحجت، (1386)، گزیده تاریخ تهران، تهران: مازیار.
. ذاکرزاده، امیرحسین، (1374)، سرگذشت طهران، تهران: قلم.
. رونه دالمانى، هانرى، (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیارى‏، ترجمه محمدعلى فره‌وشى‏، تهران: امیرکبیر.
. سپهر، عبدالحسین‌خان، (1386)، مرآت‌الوقایع مظفرى‏، محقق عبدالحسین نوایى‏، تهران: میراث مکتوب.
. سلیمی‌مؤید، سلیم،‌ (1381)، سیمای میراث فرهنگی تهران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
. سیفی فمی تفرشی، مرتضی،‌ (1369)، تهران در آئینه زمان، تهران: اقبال.
. شهری، جعفر، (1369)، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، چ۲، تهران: رسا.
. شهیدی مازندرانی، (بیژن)، حسین، (1383)، سرگذشت، تهران: دنیا.
. عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا سالور، (1374)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، محقق مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
. فقیهی، علی‌اصغر، (1350)، تاریخ مذهبی بخش اول از تاریخ جامع قم، قم: حکمت.
. مادام کارلاسرنا، (1362)، سفرنامه مادام کارلاسرنا؛ آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، بی‌جا: زوار.
. محبوبی اردکانی، حسین، (1374)، چهل سال تاریخ ایران،‏ محقق ایرج افشار، چ۲، تهران: اساطیر.
. مستوفی، عبدالله، (1386)، شرح زندگانی من، تهران: هرمس.
. مهری، فرشید، (1383)، مساجد بازار تهران در نهضت امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
. مؤمنی، مصطفی، سیدحسین نصر و دیگران، (1388)، تهران؛ جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، تهران: کتاب مرجع.
. میرخواند، (1380)، تاریخ روضةالصفا فی سیره‌الانبیاء، تهران: اساطیر.
. ناظم‌الاسلام کرمانى، (1384)‏، تاریخ بیدارى ایرانیان‏، چ۷، تهران: امیرکبیر.  
. یغمایى، اقبال، (2537)، شهید آزادى سیدجمال واعظ اصفهانى‏، محقق اقبال یغمایى‏، تهران: توس.
 
ب. مقالات
. الویری، محسن و حامد قرائتی، (1392)، «بررسی تاریخی کارکرد ارتباطی هنر در اماکن مذهبی عصر قاجار»، مجله مطالعات تاریخی، ش17، ص1 تا 20.
. بیگلربیگی قاجاریه، مونا، (1386)، «مسجد - مدرسه فیلسوف‌الدوله»، مجله پیام باستان‌شناس، ش7،  ص119 تا 148.
. روحی میرآبادی، علی‌رضا، (1383)، «هادهای آموزشی در خراسان عصر سلجوقی (مسجد و مدرسه، از میان سده پنجم هجری تا نیمه سده ششم هجری)»، مجله فقه و تاریخ تمدن، ش1 و 2، ص 71 تا 89.
. سلطان‌زاده، حسین، (1378)، «مسجد مدرسه‌های تهران»، مجله وقف میراث جاویدان، ش28، ص 53 تا 64.
. سیف، عبدالرضا،‌ (بهار1382)، «نقش علماء در پیدایش ادب جهادی (جنگ‌های ایران و روس، دوره قاجار)»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش165، ص 80 تا 89.
. صدرالسادات، مهران، (بی‌تا)، «تعزیه در هنر نقاشی عامیانه»، مجله مشکو‌ة، ش76، ص122 تا 131.
. ضرغانی، اسماعیل، (1385)، «مسجد و مدرسه معیرالممالک»،  مجله اثر، ش40 و 41، ص 59 تا 80.
. قرائتی، حامد، (1392)، «نقش اماکن مذهبی تهران در تقویت گفتمان مقاومت و پایداری در دوره قاجار»، مجله مطالعات تاریخی، ش41، ص 114 تا 131.
. کازرونی، عمادالدین، (1380)، «وقف‌نامه مسجد مدرسه سپهسالار قدیم تهران»، مجله وقف میراث جاویدان، ش 33 و 34، ص 121 تا 132.
. نیستانی، جواد و زنب اکبری و ماندان کزازی، (1390)، «معماری و تزیینات مسجد -مدرسه سپهسالار قدیم»  مجله جامعه‌شناسی تاریخی، ش5، ص 177 تا 206.
. هوشیاری، محمدمهدی و حسین پورنادری و سیدمرتضی فرشته‌نژاد، (1392)، «گونه‌شناسی مسجد- مدرسه در معماری اسلامی ایران»، مجله مطالعات معماری ایران، ش3، ص37  تا 54).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار