بازتاب الگوهای معیشتی شهرهای جنوب غرب ایران در منابع مکتوب دوران اسلامی از سده چهارم تا پایان سده نهم قمری/دهم تا پانزدهم میلادی

نویسندگان

1 دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 میراث فرهنگی

چکیده

شهرنشینی دوران اسلامی با تعالیم مکتب اسلام عجین شد و سیمایی متفاوت از شهر دوره ساسانی ارائه کرد. هدف اصلی این پژوهش نشان دادن چشم‌انداز مستندی از فضای اقتصادی حاکم بر شهرهای اسلامی، در منطقه موضوع مطالعه است. این چشم‌انداز از طریق مطالعه اسناد و اطلاعات تاریخی مکتوب در گزارش‌های جغرافیانویسان مسلمان، به روش تاریخی تحلیلی و مبتنی بر جمع‌آوری و جمع‌بندی فراهم آمده است. در این نوشتار، بازتاب عوامل محیطی و جغرافیایی بر معیشت مردم شهرهای منطقه موضوع مطالعه از سده‌های چهارم/ تا نهم قمری/دهم تا پانزدهم میلادی و تعیین پراکندگی جغرافیایی حوزه‌های معیشتی جنوب غرب ایران و نیز نقش حکومت‌ها در شکل‌گیری سیمای اقتصادی و معیشتی شهرهای دوران اسلامی بررسی شده است. عوامل زیست محیطی، طبیعی، فرهنگی و سیاسی از یک سو و راه‌های بازرگانی امن در سایه سیاست‌گذاری‌های دولتی از سوی دیگر، در اتخاذ شیوه‌های معیشتی نقش بارزی داشته‌اند. در برآیند این پژوهش، متون تاریخی و جغرافیایی به جای مانده از بازه زمانی ضمن به تصویر کشیدن سیمای اجتماعی شهرها، مدارک مستندی از رونق شهرنشینی و گسترش کشاورزی، باغداری، صنعت، بازرگانی، تجارت و خدمات شهری این دوران در اختیار ما نهادند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Livelihood Patterns of Iran's South-western Cities in Texts of Islamic Period (10th- 15th A.D)

نویسندگان [English]

  • mohammad ebrahim zarei 1
  • aliasghar noruzi 2
1
2 cultural heritage organization
چکیده [English]

The Urbanization of Islamic period, which affected by Islamic beliefs, differed from that in Sassanid period. This research endeavors to reveal the perspective of economic atmosphere of Islamic cities in region of study subject. Such perspective has been provided by employing the documents and written historical information in Muslim geographers' books based on historical approach. Furthermore, such research  investigates not only the effect of geographical elements on the inhabitant's livelihood from 10th to 15th century with geographical dispersion of  Iran's south- western zones but also the influence of governments on economical and livelihood perspective of such cities in Islamic period. The natural, political- cultural reasons, secure commercial roads and governmental policies had a significant impact on the means of livelihood. The available geographical and historical texts have offered credible evidence of the explanation of the elements such as urbanization, agricultural, gardening, industry, trade and urban services in such period with a social perspective of such cities. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Livelihood
  • Urbanization
  • Islamic Period
  • Texts
  • Iran's south- western
الف.کتاب‌های فارسی
. ابن‌بلخی، (1385)، فارسنامه ابن‌بلخی، تصحیح و تحشیه گای لسترانج و رینولد الن نیکلسون، تهران: اساطیر.
. ابن‌حوقل، (1366)، سفرنامه ابن‌حوقل، ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
. اصطخری، ابواسحق ابراهیم، (1373)، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
. امان‌اللهی بهاروند، سکندر، (1370)، قوم لر، تهران: انتشارات آگاه.
. ایوانف.م.س، (1384)، عشایر جنوب (عشایر فارس)، ترجمه پهلوان کیوانی و معصومه داد، تهران: آرون.
. پیر نیا، محمد کریم و کرامت‌الله افسر، (1370)، راه و رباط، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
. چایلد، گوردن، (1357)، انسان خود را می‌سازد، ترجمه احمد کریمی حکاک و محمد هل اتایی، تهران: کتاب‌های جیبی.
. حافظ ابرو، عبدالله ابن لطف‌الله، (1378)، جغرافیای حافظ ابرو، مقدمه و تصحیح و تحقیق صادق سجلدی، تهران: میراث مکتوب.
. حسن، احمد یوسف و دانالدر هیل، (1375)، تاریخ مصور تکنولوژی اسلامی، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: علمی و فرهنگی.
. داوِل مک ج، الگرووُ، (1374)، نساجی؛ در هنرهای ایران، زیرنظر فِریه، ترجمة پرویز مرزبان، تهران: فرزان روز
. رهنمایی، محمدتقی، (1371)، توان‌های محیطی ایران،  تهران:  مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
. زیدان، جرجی، (1384)، تاریخ تمدن اسلامی، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.
. شوارتس، پاول، (1372)، جغرافیای تاریخی فارس، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
. علیزاده، عباس، (1387)، شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان، شهرکرد: سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری.
. عمید، حسن، 1363، فرهنگ عمید، سه جلدی، تهران: امیر کبیر.
. قزوینی، ذکریا ابن محمد ابن محمود، (1373)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه جهانگیرمیرزا قاجار، تهران: امیرکبیر.
. کیانی، محمدیوسف، (1365)، نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی، تهران: جهاد دانشگاهی.
. مجیدزاده، یوسف، (1368)، آغاز شهرنشینی در ایران، تهران: دانشگاهی.
. مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، (1381)، نزهه‌القلوب، تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی، قزوین: حدیث امروز.
. مسعودی، علی بن حسین، (1365)، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، علمی و فرهنگی.
. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، (1385)، احسن‌التقاسیم فی معرفةالاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: کومش.
 
ب. مقالات
. اشرف، احمد، (1353)، تحقیق در مسائل ایران؛ ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران- دوره اسلامی، مجله علوم اجتماعی، دوره قدیم، ش۴، ص7 تا 49.
. بهرامی، اکرم، (1356)، شهرهای ساسانی، بررسی‌های تاریخی، س12، ش2، ص215 تا 259.
. رضوی، ابوالفضل، (1388)، ساختار زندگی شهری در ایران دوران اسلامی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش134، ص2 تا 17.
. سامی، علی، (1349)، بافندگی و بافته‌های ایران از دوران کهن، مجله بررسی‌های تاریخی، ج5، ش3، ص1-38.
. علیزاده، عباس، (1371)، بازتاب نقش جغرافیایی، زیست محیطی و اقتصادی در تحولات جنوب باختری ایران، اثر، ش21، ص29 تا 47.
علیزاده، عباس، 1383، منشاء نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس، تل باکون، کوچ‌نشینی باستان تشکیل حکومت‌های اولیه، مترجم: کوروش روستایی، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور.
. ریاضی، محمدرضا و محمود صباحی، (1390)، تاریخچه پارچه و پارچه‌بافی در ایران و جهان، ماهنامه صنعت و نساجی و پوشاک، ش337، ص4.
. مردانی، سیده زهرا، (پاییز 1394)، طبقه‌بندی آراء متفکران مطالعات شهر اسلامی، فصلنامه باغ نظر، ش35، دوره12، ص65 تا 74. 
. نوروزی علی‌اصغر، (1388)، مطالعات باستان‌شناسی در حوضه آبخیز کارون شمالی، مطالعات باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش2،دوره1، ص161 تا 176.
 
ج. کتاب های لاتین
. Alizadeh, Abbas. 2014.  Ancient settlement systems and cultures in the Ram Hormuz plain, Southwestern Iran: Excavations at Tall-e Geser and regional survey of the Ram Hormuz area (Oriental Institute Publications 140). Chicago
.  Zagarell, Allen. 1982. The Prehistory of the Northeast Bahtiari Mountains, Iran:
 The Rise of Highland Way of Life.Beihefte Zum Tubinger Atlas des Vordern  Orients.Riehe B,No42, Weisbaden.