مسجد جامع اصفهان نه تنها از نظر ارزش‌های معماری و هنری دارای اهمیت است، بلکه به عنوان پایگاه مستحکم اقتصادی و اجتماعی و مذهبی، در دوران حیات خود، نقش مهمی را ایفا کرده است. از دید معماران و مورخان هنر، این بنا به عنوان دایرهالمعارف هنر و معماری بررسی شده است. از دید بعضی از کارشناسان، یادگارنویسی بر دیوار بناهای تاریخی نوعی تخریب به شمار می‌رود؛ اما پاره‌ای از این دست‌نوشته‌ها حاوی اطلاعات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ادبی مهمی بوده که انعکاسی از حوادث و وقایع زمان خود هستند و همچون اسنادی ارزشمند ناگفته‌هایی درباره زمان تاریخی خود دارند. هدف از این پژوهش، شناخت این گروه از ارزشهاست. در پژوهش حاضر ضمن معرفی دست‌نوشته‌ها، تلاش بر آن است تا این اطلاعات از درون آن‌ها استخراج شود. پرسش مطرح شده آن است که در یادگاری‌های مسجد جامع چه اطلاعات تاریخی نهفته بوده و میزان ارتباط متن نوشتهها با این مکان مذهبی تا چه حد است. این دست‌نوشته‌ها به لحاظ شیوه نگارش و سبک ادبی و تنوع محتوایی درخور بررسی بوده و معرف ادبیات عامیانه و اعتقادات مردمی هستند که یادگاری‌هایشان همچون اسناد و مدارک تاریخی در مسجد به جای مانده است. بیشتر موضوعاتی که در این دست‌نوشته‌ها به آن‌ها اشاره شده عبارت است از: آیات قرآنی و حدیث، اشعار، نوشته‌های ترکیبی، اسم نویسنده و تاریخ، درخواست‌ها، شرحِ‌حال نویسی، تمرین خط و درخواست حفظ نوشته و تعدادی یادگارنگاره با نقوش مختلف بر روی ازاره‌های سنگی و دیوارهای گچی و ستون‌های مسجد. در این مقاله که بیشتر حاصل کارهای میدانی نگارندگان است، تمام قسمت‌های مسجد بررسی شده و تا حد امکان سعی شده است، یادگاری‌ها و دست‌نوشته‌ها با دقت کافی خوانده شده و نوع خط و سطح خوشنویسی و محتوای آن‌ها نیز مشخص شود.
The investigation of Memorials of Isfahan's Jameh Mosque
نویسندگان [English]
Zahra Malekpour Shahraki؛ Fariba Saeidi Anaraki
چکیده [English]
The Importance of Isfahan's Jameh mosque is not only for its architectural and artistic values but also for its function as a firm economic, social and religious base in its lifetime. Such considerable construction has been regarded as an encyclopedia for art and architecture by architects and historians. Although writing memorials on the walls of monuments led to their destruction, some of such manuscripts can demonstrate social, economic and religious information and reflect the historical documents and the events of their time. This essay endeavors to introduce such memorials and extract their historical information. The main questions of this research are: What kind of historical information can be obtained from these memorial and what is the relationship between these manuscripts and such religious construction? These manuscripts can not only be investigated in terms of writing method, the literary style and the content but also present the folk literature and people's beliefs. Moreover, some of them can be regarded to be a source of historical documents because of their terms. The major subjects in such manuscripts are Quran's verses and Hadiths, poetries, complex Writing, writer's name and date, requests, autobiographies, writing practice and demanding for keeping the manuscripts. There are also some memorial motifs and figures including hands images, cavalier(horse rider), patterns of human, animals, plants and geometric figures on walls and pillars of mosque.
The present essay tries to examine all parts of mosque by employing field research method and precisely determining the context, the type of calligraphy and its level of manuscripts.
کلیدواژه‌ها [English]
Isfahan, Jameh Mosque, Memorials, Manuscripts, Memorial Motifs and Figures
مراجع
. قرآن کریم، (1381)، چ۴، قم: اسوه.
. ابن‌فقیه، احمد، ( 1379)، مختصرالبلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
. نصرآبادی، ملا فضلعلی، (1385)، دیوان مجلس افروز، قم: الطیار.
. هروی، ابوالحسن علی بن ابو بکر، (1423ه.ق)، الاشارات الی معرفه الزیارات، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
. هنرفر، لطف‌الله، (1344)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتابفروشی ثقفی.
. ---------، (1373)، آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، اصفهان: گلها.
. یاقوت حموی بغدادی، (1383)، معجم‌البلدان، مترجم علی نقی منزوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
. یعقوبی، احمد ابن اسحاق، (1356)، البلدان، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ب. مقالات
. بهرامی، مریم، (1358)، «کشف تاریخ جدید نقاشی دیواری در گاو چاه مسجد جامع اصفهان»، اثر، ش۲۲ و 23، ص185 تا 195.
. شاهمندی، اکبر و شهاب شهیدانی، (1391)، «بررسی و تحلیل یادگارنویسی در بقعه پیربکران اصفهان از دوره ایلخانی تا عصر قاجار (1343-682ه.ق/1924-1283م)»، پژوهش‌های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره دوم (پیاپی14)، ص 45 تا 64.
. صالحی کاخکی، احمد، (1378)، «یادگاری‌های گنبدخانه تربت شیخ جام»، رواق، ش3، ص69 تا 77.
. گدار، آندره، (1346)، «مسجد جامع عتیق اصفهان»، ترجمه جلال ستاری، هنر و مردم، ش۶۱ و 62، ص65 تا 67.
. منتظرالقائم، علی‌اصغر، (1377)، «نخستین فاتح اصفهان بعد از اسلام»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه اصفهان، ش15، ص25 تا 34.
ج. مجموعه مقالات
. خسروجردی، معظم و مریم محمدی، (1381)، «مدرسه غیاثیه خرگرد (خواف)»، به کوشش کاظم ملازاده و مریم محمدی، دایرهالمعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی5: مدارس و بناهای مذهبی، تهران: سوره مهر، ص104 تا 106.
. گوبه، هانیس، (1365)، «شهر اصفهان»، نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران، به کوشش محمدیوسف کیانی ، تهران: ارشاد اسلامی، ص 284 تا 301 .
د. کتاب های لاتین
. Galdieri,Eugenio).2011). Masjed-e Jome,Isfahan: Three Contributions to the Knowledge of its Material History”. Researcher center of Iranian Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization. Embassy of Italy. Tehran. P49.p 60.
ابتدای صفحه